Przedstawiciele Zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Samorządowych Domów Pomocy Społecznej spotykają się z przedstawicielami parlamentu w sprawach dotyczących DPS Dzięki temu problemy związane zarówno z bieżącym funkcjonowaniem domów, jak i określenia ich przyszłości i miejsca w procesie deinstytucjonalizacji zyskują zainteresowanie posłów. Interpelację nr 31095 w sprawie opieki instytucjonalnej nad osobami niesamodzielnymi złożyły posłanki Marzena Okła - Drewnowicz i Iwona Maria Kozłowska. Odpowiedzi udzielił 2.03.2022 r. sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed. Cieszy nas to, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej dostrzegając pojawiające się nowe wyzwania, w tym związane ze starzeniem się społeczeństwa oraz wagę problematyki zapewnienia właściwej opieki osobom tego potrzebującym, na bieżąco podejmuje działania mające na celu usprawnienie obecnie funkcjonujących instytucji i mechanizmów, jak również wprowadza nowe rozwiązania. Całość tych działań jest realizowana przy uwzględnieniu idei deinstytucjonalizacji, która jest obecnie zakładanym kierunkiem zmian w systemie usług społecznych. Koncepcja deinstytucjonalizacji ma na celu przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym i społeczności lokalnej i jest rozumiana jest jako proces dążący do zapewnienia różnych możliwości i form opieki jak najbliżej środowiska danej osoby, przy jednoczesnym umożliwieniu realizacji prawa do opieki długoterminowej z zachowaniem godności i autonomii poszczególnych osób i rodzin.
Odnosząc się do powyższego należy wyjaśnić, że w dniu 25.02.2021 r. w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" pod pozycją 218 została opublikowana Uchwała nr 27 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021–2030. Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami spełnia wymogi strategii rozwoju w rozumieniu art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Dokument uzyskał ocenę zgodności ze średniookresową strategią rozwoju kraju, wydaną przez Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej. Dokument zakłada kompleksowe, horyzontalne, ponadsektorowe podejście polityki publicznej do wsparcia osób z niepełnosprawnościami, uwzględniające ich potrzeby w zakresie niezależnego życia i włączenia społecznego. Zapisy dotyczące konkretnych działań w Strategii, w tym o charakterze legislacyjnym i programowym, zostały poprzedzone diagnozą stanu faktycznego sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Na tej podstawie wskazano 8 obszarów priorytetowych Strategii. Należą do nich: • Obszar priorytetowy 1: Niezależne życie, • Obszar priorytetowy 2: Dostępność, • Obszar priorytetowy 3: Edukacja, • Obszar priorytetowy 4: Praca, • Obszar priorytetowy 5: Warunki życia i ochrona socjalna, • Obszar priorytetowy 6: Zdrowie, • Obszar priorytetowy 7: Budowanie świadomości, • Obszar priorytetowy 8: Koordynacja. W ramach obszaru priorytetowego „Niezależne życie” zaplanowano działania, których nadrzędnym celem jest zagwarantowanie osobom z niepełnosprawnościami prawa do niezależnego życia wynikającego z artykułu 19 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Należy do nich m.in.: • wprowadzenie systemowej usługi asystencji osobistej dla osób z różnymi niepełnosprawnościami, • wprowadzenie systemowej usługi opieki wytchnieniowej, • wdrożenie systemowej usługi mieszkalnictwa wspomaganego (mieszkanie treningowe i mieszkania wspierane), • rozpoczęcie procesu deinstytucjonalizacji czyli przechodzenia z opieki instytucjonalnej do wsparcia osoby w społeczności lokalnej, • utworzenie kręgów wsparcia zakładających stworzenie wokół osoby z niepełnosprawnością, zgodnie z jej potrzebami, kręgu osób wspierających, przy połączeniu wsparcia formalnego (np. asystent osobisty, pracownik pomocy społecznej, terapeuta, prawnik) ze wsparciem nieformalnym (rodzina, przyjaciele, znajomi, sąsiedzi, sprzedawca w lokalnym sklepie). Wskazano, że działania zaplanowane w ramach obszaru priorytetowego „Niezależne życie” mają na celu przede wszystkim: • zwiększenie udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym, publicznymi politycznym, • wprowadzenie systemowych rozwiązań w obszarze usług społecznych wspierających osoby z niepełnosprawnościami w oparciu o proces deinstytucjonalizacji, • wypracowanie mechanizmów monitorowania zapewniania możliwości realizacji praw osób z niepełnosprawnościami. Na podstawie oczekiwanych rezultatów, dla powyższego priorytetu został wybrany kluczowy wskaźnik realizacji jakim jest Liczba osób z niepełnosprawnościami korzystająca stale z systemowej usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością. W roku bazowym przyjętym dla Strategii (2018) wartość wskaźnika wynosiła 0, natomiast do 2030 roku przewidziano jego wzrost do poziomu 40 tys. osób. Ponadto odnosząc się wprost do pytań zawartych w interpelacji należy wskazać, że w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej opracowany został strategiczny dokument dotyczący deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce pn. Strategia rozwoju usług społecznych, polityka publiczna na lata 2021–2030 (z perspektywą do 2035 r.).
Procedowany dokument jest obecnie na etapie uzgodnień w ramach Komitetu Społecznego Rady Ministrów. Procedowany dokument stanowi wytyczne do działań z zakresu rozwoju usług społecznych zgodnych z ideą deinstytucjonalizacji zakładając m.in. priorytet usług społecznych realizowanych w środowisku zamieszkania nad usługami stacjonarnymi, rozwój lokalnych i zindywidualizowanych usług, w tym usług o charakterze zapobiegającym, które mają ograniczyć konieczność opieki instytucjonalnej, a także przewiduje zabezpieczenie usług stacjonarnej opieki, jako ostatni i najmniej pożądany element systemu.
Strategicznymi celami określonymi w dokumencie, odnoszącymi się do pięciu kluczowych obszarów są: • zwiększenie udziału rodzin i rodzinnych form pieczy zastępczej w opiece i wychowaniu dzieci, • zbudowanie skutecznego i trwałego systemu świadczącego usługi społeczne dla osób potrzebujących wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, • włączenie społeczne osób z niepełnosprawnościami dające możliwość życia w społeczności lokalnej niezależnie od stopnia sprawności, • stworzenie skutecznego systemu usług społecznych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, • stworzenie skutecznego systemu wsparcia dla osób w kryzysie bezdomności oraz osób zagrożonych bezdomnością. Zgodnie z zapisami procedowanego dokumentu istotnymi kierunkami zmian w zakresie wsparcia osób niesamodzielnych będą m.in. wdrożenie systemu koordynacji oraz standaryzacji usług społecznych, wsparcie rodziny i osób pełniących opiekę nad osobą potrzebującą wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, rozwój środowiskowych form wsparcia w postaci usług społecznych, zmiana sposobu funkcjonowania stacjonarnej instytucji opieki długoterminowej (w tym zmiana sposobu funkcjonowania domów pomocy społecznej) czy też wsparcie i rozwój kadr świadczących usługi społeczne.
Realizacja zapisów strategii w długofalowej perspektywie ma się przyczynić do stworzenia kompleksowego systemu realizacji usług społecznych opartego na skoordynowanych, zindywidualizowanych usługach środowiskowych, ma również zapobiegać umieszczaniu osób starszych czy z niepełnosprawnościami w instytucjach opieki całodobowej, skutecznie wesprzeć opiekunów oraz sprawić, że pobyt w instytucji opieki całodobowej będzie wyborem osoby korzystającej z systemu wsparcia, a umieszczenie osoby w instytucji całodobowej będzie najmniej pożądanym, ostatnim ogniwem wsparcia. Zaplanowana reforma zakłada przeprowadzenie procesu deinstytucjonalizacji oraz wprowadza systemowe rozwiązania w zakresie usług społecznych wspierających niezależne życie.
W ramach obszaru priorytetowego „Niezależne życie” przewidziano działania dotyczące procesu deinstytucjonalizacji, zgodnie z Ogólnoeuropejskimi Wytycznymi ds. przejścia od opieki instytucjonalnej do wsparcia świadczonego na poziomie lokalnych społeczności, odnoszące się do „procesu rozwoju usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności (również usług profilaktycznych), które mają wyeliminować konieczność opieki instytucjonalnej.”
Trzecim etapem realizacji tego procesu będzie „zapewnienie powszechnej dostępności podstawowych usług w dziedzinach, takich jak edukacja i szkolenia, zatrudnienie, mieszkalnictwo, opieka zdrowotna oraz transport wszystkim dzieciom i osobom dorosłym potrzebującym wsparcia”. Dla skutecznej realizacji procesu deinstytucjonalizacji ważne jest, aby przebiegał on przy odpowiednim zaangażowaniu społeczności lokalnej, w tym szczególnie organizacji osób z niepełnosprawnościami i podmiotów ekonomii społecznej i solidarnej (np. przedsiębiorstw społecznych). Należy jednocześnie podkreślić, że proces deinstytucjonalizacji będzie szczególnie brać pod uwagę osoby z niepełnosprawnościami, w tym sprzężonymi, wymagające intensywnego wsparcia, w tym o charakterze całodobowym. Niezbędne jest zapewnienie, aby adekwatny zakres i skala wsparcia w zakresie deinstytucjonalizacji dotyczyły także osób z niepełnosprawnościami, które nie mają rodzin, w tym również seniorów z niepełnosprawnościami. Zbieżnym z procesem deinstytucjonalizacji będzie proces reformy podmiotów zajmujących się usługami społecznymi, co realizowane jest m.in. przez tworzenie centrów usług społecznych. W tym zakresie ważne będzie także ułatwienie osobom z niepełnosprawnościami i osobom starszym dostępu do informacji o ofercie wsparcia, które te osoby mogłyby uzyskać, tak aby kompleksowa, rzetelna i aktualna informacja na ten temat była przekazywana przez pracowników podmiotów zajmujących się usługami społecznymi. W ramach działania przewidywany jest rozwój usług zdeinstytucjonalizowanych, zapobiegających instytucjonalizacji oraz wspierających przejście z instytucji do wsparcia w społecznościach lokalnych, zarówno przed przyjęciem działań systemowych, jak i będących komplementarnymi (np. usług finansowanych w ramach EFS) do rozwiązań systemowych.
Niezależnie od prac nad przyjęciem Strategii realizowany jest w Ministerstwie projekt pn. „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie mechanizmów i planów deinstytucjonalizacji usług społecznych”, który realizowany będzie do października 2023 r., w partnerstwie z 20 samorządami. Celem projektu jest opracowanie i pilotażowe wdrożenie planów deinstytucjonalizacji usług społecznych. Należy również dodać, że biorąc pod uwagę, iż obecnie zakładanym kierunkiem zmian w systemie usług społecznych jest koncepcja deinstytucjonalizacji, mająca na celu przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym i społeczności lokalnej, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej podejmuje od lat działania wspierające rozwój środowiskowych form wsparcia dla osób starszych i z niepełnosprawnościami. Przykładem działań podejmowanych w tym obszarze są m.in.: • Program rozwoju rodzinnych domów pomocy na rok 2022.
Program jest nową inicjatywą Ministerstwa wspierającą finansowo samorządy gminne w działaniach na rzecz osób starszych i z niepełnosprawnościami. Celem Programu jest poprawa dostępności do usług opiekuńczych i bytowych świadczonych w rodzinnych domach pomocy oraz rozwój tej formy wsparcia. Rodzinne domy pomocy są ogniwem pośrednim w systemie pomocy społecznej pomiędzy usługami opiekuńczymi świadczonymi w miejscu zamieszkania, a całodobową placówką specjalistycznego wsparcia, jaką jest dom pomocy społecznej. Rodzinny dom pomocy stanowi formę usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo przez osobę fizyczną lub organizację pożytku publicznego dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu zamieszkujących wspólnie osób wymagających z powodu wieku lub niepełnosprawności wsparcia w tej formie. Jako kameralne placówki przeznaczone dla nie więcej niż ośmiu osób wpisują się one w realizowanie idei deinstytucjonalizacji usług pomocy społecznej, dlatego też w opinii Ministerstwa rozwój tego typu placówek jest szczególnie pożądany. W ramach realizacji Programy samorządy gminne mogą uzyskać dofinansowanie zarówno na tworzenie nowych tego typu placówek, jak i dofinansowanie kosztów jakie ponoszą w związku z kierowaniem osób do rodzinnych domów pomocy. • W roku 2022, podobnie jak w latach poprzednich, realizowany jest Program „Opieka 75+”. Celem programu jest poprawa dostępności do usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, dla osób w wieku 75 lat i więcej, które są osobami samotnymi lub są osobami samotnie gospodarującymi, a także tych, które pozostają w rodzinie. Program „Opieka 75+” adresowany jest do wszystkich w Polsce gmin - miejskich, wiejskich, miejsko – wiejskich liczących do 60 tys. mieszkańców. Gminy, które przystąpią do realizacji programu uzyskają finansowe wsparcie do 60% przewidywanych kosztów realizacji ich zadania własnego o charakterze obowiązkowym wynikającym z ustawy o pomocy społecznej, w zakresie realizacji usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób spełniających kryteria określone w programie. • Dalszy rozwój sieci mieszkań chronionych. Mieszkania chronione są forma pomocy społecznej, przygotowująca - pod opieką specjalistów - osoby wymagające wsparcia np. z powodu niepełnosprawności, do samodzielnego życia lub wspomagającą te osoby w codziennym funkcjonowaniu. Mieszkania chronione mogą być prowadzone jako treningowe lub wspierane. Prowadzenie mieszkań chronionych jest zadaniem własnym gminy lub powiatu. Ministerstwo od 2017 roku wspiera samorządy lokalne w realizacji przedmiotowego zadania w ramach Programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”. Zgodnie z zapisami Programu możliwe dotychczas było dofinansowanie tworzenia mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub stopniem umiarkowanym, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję, oraz niewidomych. Rozwój sieci mieszkań chronionych przy wsparciu środków budżetu państwa realizowany jest również w roku 2022, przy czym od tego roku grupa docelowa, względem której adresowane są działania w ramach Programu została rozszerzona – możliwe jest dofinansowanie tworzenia mieszkań chronionych dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym. • Dalszy rozwój sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Środowiskowe domy samopomocy są placówkami zapewniającymi wsparcie osobom przewlekle psychicznie chorym i niepełnosprawnym intelektualnie. Prowadzone są przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadanie zlecone – ich tworzenie, jak i prowadzenie jest finansowane ze środków budżetu państwa. Z roku na rok liczba środowiskowych domów samopomocy rośnie.
W roku 2022 również planowany jest dalszy rozwój sieci tych placówek. • Realizacja Programu wieloletniego „Senior+”. Celem strategicznym Programu jest zwiększenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym seniorów poprzez rozbudowę infrastruktury ośrodków wsparcia w środowisku lokalnym, poprzez zwiększenie liczby miejsc w placówkach „Senior +” tj. Dziennych Domów „Senior +” i Klubów „Senior +”. Program skierowany jest do jednostek samorządu terytorialnego i polega na rozbudowie sieci placówek dziennego pobytu dla osób starszych oraz dofinansowaniu już istniejących placówek w ich bieżących działaniach. W ramach programu jednostki samorządu terytorialnego mogą ubiegać się w trybie otwartego konkursu ofert o środki finansowe przeznaczone na utworzenie lub wyposażenie placówki oraz zapewnienie funkcjonowania już istniejących placówek. Reasumując Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej od lat podejmuje działania wspierające rozwój środowiskowych form wsparcia dla osób starszych czy z niepełnosprawnościami. Dodatkowo kluczowe znaczenie dla dalszych kierunków działań w tym obszarze będzie miało planowane przyjęcie strategicznego dokumentu dotyczącego deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce tj. Strategii rozwoju usług społecznych, polityki publicznej na lata 2021–2030 (z perspektywą do 2035 r.).
Tyle Stanisław Szwed Sekretarz Stanu. Gdzie będzie w systemie miejsce dla DPS? Jaka będzie ich rola? Jak mają aktualnie działać, w sytuacji kończącej się pandemii, trwającej wojny na Ukrainie, chronicznego stanu chaosu wynikającego z Polskiego Ładu - tego już pan Minister nie powiedział. Co ciekawe po ponad 2 latach rozmów i działań w obszarze deinstytucjonalizacji projekty rządowe są dopiero na etapie w uzgodnień Komitecie Społecznym Rady Ministrów.
Jako Stowarzyszenie nadal będziemy lobbować za taka zmianą przepisów, która umożliwi działanie DPS - jako być może ostatniego miejsca w systemie opieki długoterminowej - ale w pełni profesjonalnego, z fachową kadrą i otwartego na środowisko lokalne i wielofunkcyjnego realizatora polityki społecznej